Neurobiologie van lezen

Wat doen de beide hersenhelften?

Onze hersenen bestaan uit twee helften die samenwerken, maar die ook allebei een beetje een eigen taak hebben.

Van de rechterhersenhelft is bekend dat deze verantwoordelijk is voor o.a. onze verbeelding, de intuïtie, het onderbewustzijn, onze creativiteit, het leggen van verbanden, het meerdere dingen tegelijk kunnen doen en het snel kunnen scannen en verwerken van informatie, van het omgaan met nieuwe situaties.

De linkerhersenhelft is verantwoordelijk voor het logisch redeneren, het analyseren van situaties, systematiek aanbrengen, het stap voor stap iets aanpakken en het aanbrengen van routine in dagelijkse vaardigheden. De linkerhersenhelft is ook verantwoordelijk voor de taal.

Wat gebeurt er in onze hersenen als we lezen?

Als we naar de letters kijken die we geleerd hebben, herkennen onze hersenen de klanken die daarbij horen. Door de klanken juist te combineren weten we welke woorden er staan. Als we woorden en delen van woorden vaak genoeg ontcijferen, kunnen we ze opbergen in een plek achterin onze hersenen. Je kunt dat zien als een soort van bibliotheek van woorden die we snel kunnen herkennen. Hoe meer we oefenen, hoe groter onze bibliotheek wordt. Hoe groter onze bibliotheek, hoe vloeiender we kunnen lezen.




Leesproblemen

We beginnen met een oefening, ga de volgende uitdaging eens aan en ervaar bij het maken van deze oefening wat een dyslectisch kind voortdurend ervaart.

Stap 1: Bekijk gedurende drie minuten de volgende letters:

Stap 2: Probeer de volgende zinnen te lezen:

Vermoedelijk ging het lezen van het zinnetje hierboven niet vanzelf, en moest je af en toe eens spieken in de legende.

De symbolen die deze letters voorstellen, lijken visueel erg op elkaar. Hetzelfde probleem doet zich in ons alfabet voor. Bij de start van het leesonderwijs wordt ons verteld dat bepaalde klanken bij bepaalde letters horen Een bolletje met een streepje is een /d/-klank; als het streepje aan de andere kant staat, klinkt het als een /b/. Voor hetzelfde geld hadden deze symbolen anders geklonken. Denk maar aan de /v/ en /w/ o de /p/ en /q/. Veel kinderen hebben moeite om deze te herkennen en te onthouden. Bij het rekenen doen zich gelijksoortige problemen voor: de 6 en 9 blijken voor kinderen soms maar lastig uit elkaar te houden. (Ceyssens, 2013)

Begrijp je nu waarom een kin met dyslexie zoveel moeite heeft met lezen?

Wanner dyslectische kinderen in de klas vergelijkbar oefeningen moeten doen, verzetten ze zich vaak door bijvoorbeeld de clown uit te gaan hangen of te gaan kletsen met klasgenootjes. Ook tuis zien we problemen opduiken.

Kinderen met lees- en schrijfproblemen hebben echter jaren nodig om het lees- en schrijfproces onder de knie te krijgen. En voor sommigen duurt het nog langer…

Het lezen van het woord (hier, "kat") wordt eerst gedecodeerd in zijn fonologische vorm ("kuh, aah, tuh") en geïdentificeerd. Zodra het geïdentificeerd is, worden hogere cognitieve functies zoals intelligentie en woordenschat toegepast om het betekenis van het woord te begrijpen ("Kleine zoogdier harige die purrs"). Mensen of kinderen met dyslexie, decoderen met een fonologische deficit, waardoor het voorkomen van het lezer om haar of zijn intelligentie en woordenschat te gebruiken om het betekenis van het woord te krijgen. Kinderen met dyslexie hebben moeite met het ontcijferen van woorden. Hierdoor groeit hun woordenbibliotheek veel minder snel en lukt het dus ook minder goed om vloeiend te lezen (Shaywitz 1996).

Will je dyslexie ervaren? Clik hier


In de hersenen

Er is groeiende evidentie voor het feit dat een netwerk van frontale, temporo-pariëtale en occipito-temporale hersenregio’s in de linkerhemisfeer verantwoordelijk is voor het verbinden van (visuele) orthografische informatie met fonologische en semantische representaties, en dus instaat voor woordherkenning, technisch lezen. (Ghesquière P.).

Een eerste zone bevindt zich in de temporo-pariëtale cortex en omvat de gyrus temporalis superior. Deze zone is betrokken bij fonologische verwerking en bij grafeem-foneemkoppeling. Daarom wordt ze ook geassocieerd met de indirecte route (of decoderende strategie) bij het lezen.

De tweede zone die betrokken is bij woordherkenning is het linker occipito-temporale cortex in de omgeving van de gyrus fusiformis. Deze zone wordt vaak de visuele woordvorm zone genoemd en wordt geassocieerd met leesvloeiendheid en het automatisch herkennen van visuele woordvormen. Coactivatie van deze zone met semantische zones (waarschijnlijk gesitueerd in het triangulaire deel van de gyrus frontalis inferior, in de Broca´s area) wordt verondersteld verantwoordelijk te zijn voor de rechtstreekse koppeling van woordbeelden aan betekenis, of de directe route (of herkennende strategie) van het lezen.

Er zijn duidelijke neurobiologische verschillen aangetoond tussen normale lezers en lezers met dyslexie met betrekking tot de genoemde temporo-parietale, occipitotemporale en inferieur frontale hersenzones.

Een gebrekkige communicatie tussen de verschillende delen van de hersenen ligt aan de basis van de aandoening.

Een aantal studies laat zien dat zowel bij kinderen als bij volwassenen met dyslexie de temporo-pariëtale en occipito-temporale zones minder geactiveerd worden bij fonologische taken en bij het lezen. De functionele en structurele afwijkingen in de temporo-pariëtale zones, die instaan voor fonologische verwerking en grafeem-foneemkoppeling, zouden het primaire probleem vormen bij personen met dyslexie en zouden negatief interfereren met de graduele specialisatie van de visuele woordvorm zone in de occipito-temporale, met gebrekkige automatisatie van het lezen tot gevolg (Boets 2013).

Bart Boets: